Lý do Belarus chọc giận phương Tây để bắt nhà báo đối lập

Cuối tuần qua, Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko đã ra lệnh cho các máy bay chiến đấu hộ tống một máy bay thương mại Ryanair hạ cánh ở Minsk. Ông Lukashenko giải thích rằng nước này yêu cầu máy bay chuyển hướng vì “cảnh báo có bom”, nhưng lý do này không thuyết phục được phương Tây.

Hoa Kỳ, Canada và nhiều nước châu Âu cáo buộc mục tiêu thực sự là Belarus trong vụ việc là vụ bắt giữ Roman Protasevich, một nhà hoạt động 26 tuổi bị truy nã với tội danh “hoạt động khủng bố”.

“Họ sẽ hành quyết tôi”, Protasevich nói với một hành khách trên chuyến bay Ryanair vào ngày 23/5, trước khi an ninh Belarus đưa anh ta ra khỏi máy bay. Chủ nghĩa khủng bố có thể bị trừng phạt bằng cái chết ở Belarus.

Vụ việc làm dấy lên làn sóng phẫn nộ từ các nước phương Tây. Các nhà lãnh đạo của Liên minh châu Âu (EU) gọi đây là một “vụ không tặc” và ban hành các biện pháp trừng phạt bổ sung đối với Belarus, bao gồm lệnh cấm các hãng hàng không của nước này sử dụng không phận hoặc sân bay của khối. Phương Tây cũng kêu gọi Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) của Liên hợp quốc điều tra vụ việc.

Câu hỏi đặt ra là động cơ nào khiến Tổng thống Lukashenko, người được biết đến là người cứng rắn với các nhà hoạt động đối lập, sẵn sàng “đào hố sâu” với châu Âu để bắt Protasevich, một nhà báo 26 tuổi?

Protasevich đã tham gia vào các cuộc biểu tình chống Lukashenko từ khi còn nhỏ. Protasevich từng theo học ngành báo chí tại Đại học Tổng hợp Belarus, nhưng đã bỏ học để làm phóng viên tự do cho các phương tiện truyền thông đối lập.

Vào cuối năm 2019, sau khi một đồng nghiệp bị bắt, Protasevich rời Belarus đến Warsaw, Ba Lan và tham gia Nexta, một kênh truyền thông hoạt động trên Telegram và YouTube, để đưa tin và giúp điều phối các cuộc biểu tình lớn. quy mô kỷ lục, kéo dài nhiều tháng ở Belarus.

Làn sóng phản đối này nổ ra sau khi ông Lukashenko tuyên bố tái đắc cử tổng thống nhiệm kỳ thứ sáu vào tháng 8 năm 2020. Phe đối lập và EU cho rằng cuộc bỏ phiếu “không tự do cũng không công bằng”, nhưng Tổng thống Lukashenko bác bỏ mọi cáo buộc.

Nexta được coi là đối thủ đáng gờm nhất của Tổng thống Lukashenko trong không gian kỹ thuật số. Khi ra mắt vào năm 2015, kênh truyền thông đã chào sân bằng một video ca nhạc tấn công chiến dịch tranh cử của Tổng thống Lukashenko.

Khi làn sóng biểu tình nổ ra vào tháng 8/2020, Nexta trở thành công cụ để người biểu tình đối phó với cảnh sát. Họ thông báo cho nhau trên kênh này vị trí của cảnh sát để họ giải tán trước khi bị trấn áp, sau đó tập trung lại để tiếp tục biểu tình cũng như cập nhật tình hình.

Làm việc tại Warsa, Protasevich dần từ bỏ nghề báo truyền thống, tham gia tích cực hơn vào việc tổ chức các cuộc biểu tình trên đường phố ở Belarus thông qua tài khoản Nexta trên Telegram.

Stispan Putsila, người đồng sáng lập Nexta, cho biết: “Anh ấy quan tâm đến việc tổ chức các cuộc biểu tình trên đường phố hơn là tin tức. “Tôi không nói rằng anh ấy trở nên cấp tiến hơn, nhưng rõ ràng anh ấy trở nên hung hăng hơn.”

Tuy nhiên, đến tháng 9/2020, phong trào biểu tình nguội dần vì không có người đứng đầu. Vào tháng 10 năm 2020, một tòa án ở Minsk tuyên bố Nexta là bất hợp pháp và cực đoan về bản chất. Nhân viên của kênh được liệt vào danh sách khủng bố.

Giới quan sát cho rằng, việc Tổng thống Lukashenko điều một máy bay dân dụng hạ cánh để bắt giữ Protasevich sau khi khống chế thành công phong trào biểu tình đã gửi một thông điệp chung tới cả bạn và thù.

“Thông điệp chính trị mà ông Lukashenko gửi tới các nhà hoạt động chính trị Belarus đã chạy ra nước ngoài sau làn sóng biểu tình mới và những người ủng hộ Tổng thống là: Chính phủ đủ mạnh để tiếp cận bất cứ ai họ muốn”, Igar nói. Tyshkevich, một nhà phân tích chính trị người Belarus sống ở Ukraine.

Trong khi đó, theo Giáo sư Glen Diesen, một chuyên gia tại Đại học Đông Nam Na Uy và là biên tập viên cho tạp chí Nga trong các vấn đề toàn cầu, Động thái của Belarus đáng bị lên án nhưng “chỉ là một triệu chứng của hệ thống quốc tế đang dần thất bại, bị phương Tây xâu xé và phá hoại”.

Dieen lưu ý rằng một số nước cũng đã có tiền lệ đổi đường bay để bắt người nhưng bị các nước phương Tây phớt lờ.

Năm 2010, một chuyến bay từ Pháp đến Mexico đã bị chuyển hướng theo yêu cầu của Hoa Kỳ để bắt giữ một hành khách. Năm 2012, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã buộc một máy bay dân sự từ Moscow đến Damascus, Syria hạ cánh xuống Thổ Nhĩ Kỳ với lý do kiểm tra thiết bị quân sự. “Khi đó, các nước phương Tây quyết tâm thay đổi chế độ ở Syria đã ưu tiên hỗ trợ Thổ Nhĩ Kỳ vì lo ngại về các quy tắc hàng không dân dụng”, chuyên gia Na Uy nói.

Diesen cũng nhắc lại vụ việc năm 2016, khi Ukraine đe dọa triển khai máy bay quân sự để buộc một máy bay thương mại của Belarus phải quay trở lại Kiev ngay sau khi cất cánh. Chính phủ Ukraine thân phương Tây muốn bắt giữ một công dân Armenia chỉ trích cuộc đảo chính Maidan. “Washington lúc đó không hề tức giận. Họ là lực lượng ủng hộ chủ chốt cho phong trào biểu tình năm 2014”, chuyên gia Na Uy nói.

Maryia Rohava, một nhà nghiên cứu Đông Âu tại Đại học Oslo ở Na Uy, lưu ý rằng Protasevich đứng đầu danh sách các nhà hoạt động chống Lukashenko ở nước ngoài. Sau các cuộc đụng độ với những người biểu tình bị lên án vào năm 2020, chính phủ Belarus cũng thay đổi chiến lược quản lý khủng hoảng, giảm việc sử dụng bạo lực bừa bãi và tập trung nhiều hơn vào các phương tiện truyền thông và các cá nhân nổi bật. “Anh ấy đã làm câm lặng một giọng nói nặng ký khác,” cô nói.

“Cuộc chiến với phe đối lập vẫn tiếp tục và không có dấu hiệu kết thúc vào thời điểm này. Nếu các nước phương Tây không hành động ngay bây giờ, những sự kiện khó tin như trong quá khứ sẽ trở thành bình thường mới.” Rohava cảnh báo.

Trung Nhân (Theo Al Jazeera / Wall Street Journal/RT)